Дунёнинг энг қадимги неолит даври манзилгоҳларидан бири бўлган Гўбеклитепа ва Караҳантепада янги топилмалар пайдо бўлди. Тарихдан олдинги даврга ойдинлик киритган ва глобал миқёсда муҳим кашфиётларга сабаб бўлган Тош тепалик лойиҳаси доирасида тўққизта археологик жойда олиб борилган сўнгги қазишмаларда инсон ва ҳайвон ҳайкаллари топилди.
Инсон ҳайкали: тарихдан олдинги санъатнинг ноёб намунаси
Яқин кунларда Караҳантепа бўйлаб олиб борилган қазишмалар натижасида ўша даврга оид энг катта инсон ҳайкали топилди. Ҳақиқий юз ифодаси билан тарихдан олдинги санъатнинг энг оламшумул намуналаридан бири бўлишга номзод бўлган 2.45 метр баландликдаги ҳайкал ерга маҳкам ўрнатилди. Ўтирган ҳолатда эркак фигураси ҳайкали қовурғалари, умуртқа поғонаси ва елка суякларининг бўртиб чиққани ўлган одамни эслатсада, ўтириш ҳолатидаги ҳайкал тирик одамнинг ўзгинасидир. У ҳуддики инсон ўлими ва тириклигига бир вақтда ишора қилаётгандек тасаввур уйғотади.
Гўбеклитепедаги ёввойи чўчқа: биринчи бўялган ҳақиқий ўлчамдаги ҳайкал
Маданият ва туризм вазирлиги томонидан олиб борилган қазишмалар чоғида Гобеклитепенинг Д иншоотида оҳактошдан ясалган ёввойи чўчқа ҳайкали топилди. Юзасида қизил, оқ ва қора пигмент излари бўлган ҳайкал ўз давридан ҳозирги кунгача бўлган илк бўялган йирик ўлчамдаги намунадир.
Шанлиурфа шаҳар марказидан тахминан 18 километр шимоли-шарқда, Ўренжик қишлоғи яқинида жойлашган Гўбеклитепа инсоният тарихининг энг муҳим меросларидан биридир. Туркиянинг ЮНEСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига 18 марта кириши бўлган ушбу археологик ҳудуд неолит даври каби овчи-йиғувчилар жамиятлари ҳақидаги тушунчамизни сезиларли даражада ўзгартирди. Гўбеклитепада илк қазишмалар 1995 йилда бошланган бўлиб, қисқа вақт ичида жуда кўп қолдиқлар топилган. Улар орасида ҳайвон нақшлари ва геометрик шакллар билан безатилган Т шаклидаги устунлар, турли инсон ва ҳайвон ҳайкаллари, тош ва суяк асбоблари, шунингдек, ўша даврдаги озиқ-овқат иқтисодиётини акс эттирувчи ҳайвон суяклари топилди. Гўбеклитепада олиб борилган тадқиқотлар инсоният тарихидаги энг муҳим ўзгаришлардан бири бўлган ўтроқ ва самарали ҳаёт тарзи қандай пайдо бўлганлиги ҳақида муҳим маълумотларни тақдим этди. Шунингдек, бу даврда ижтимоий ҳаёт, меъморчилик ва санъатга оид кўплаб янги маълумотлар очиб берилган бўлиб, неолит даврининг дастлабки босқичларида юксак даражада ривожланган жамият мавжудлигига ишора қилади.
Тош тепаликлар: Буюк ўзгаришлар мамлакати
Қадимги цивилизациялар мамлакати бўлган Туркияда маданий мероснинг барқарорлигини таъминлаш мақсадида тарихий ҳудудларда кўплаб археологик қазишмалар ва реставрация лойиҳалари амалга оширилмоқда. Мамлакат бугунги кунда энг кўп археологик лойиҳалар бўйича дунёда етакчилик қилмоқда. Туркиядаги археологик қазишма ва тадқиқотлар сонининг 2023 йил охиригача 750 тага етиши кўзда тутилган.
Мамлакатдаги археологик қазишмалар — бу ўтмишдаги воқеаларни очиб берадиган ва бизни инсоний мерос билан боғлайдиган вақт бўйлаб саёҳат ҳисобланади. Муайян минтақадаги ҳудудларни ўрганиш ўтмишдаги воқеаларни янада яхлитроқ тушуниш имконини беради. Ушбу лойиҳалардан бири Стон Ҳиллс. Истанбул университети тарихдан олдинги археология кафедраси мудири проф. Др. Нежми Карул бошчилигида минтақада амалга оширилган лойиҳа доирасида биринчи ўтроқ инсон жамоаларининг технологик, экологик ва ижтимоий жиҳатлари тушунтирилди. Тош тепаликлар деб номланувчи ушбу аҳоли пунктлари орасида Гўбеклитепа, шунингдек, Караҳантепа, Сайбурч, Сефертепа, Ҳарбетсуван тепалиги, Гуржутепа, Чакмактепа, Медик, Курттепаси, Ташлитепа, Аянлар, Чокбурч ва Ени Маҳаллелар мавжуд. Дунёдаги энг қадимги ўтроқ ҳаёт ва ижтимоий мураккаблик намуналарини ўзида жамлаган лойиҳа доирасида тўққизта археологик обидада тадқиқотлар давом этмоқда. Караҳантепада олиб борилган қазишмалар чоғида Гўбеклитепадагига ўхшаш монументал иншоотлар топилди. Ушбу ҳудудлар инсоният тарихини ёритиш учун археологик тадқиқотларга ҳисса қўшишда давом этиб келмоқда.
