Олимлар коронавирус пандемияси инсоният бошига тушган сўнгги офат эмаслигини қайта-қайта таъкидлашмоқда. Пандемиялар ўтмишда ҳам бўлган аниқ ва келгусида ҳам бўлиш эҳтимоли юқори. Фақат навбатдаги пандемия қачон бўлиши ва унинг қаердан бошланиши ҳозирча номаълум.
Дарҳақиқат, олимларнинг таъкидлашича, Эбола ёки коронавируснинг янги штаммини ўз ичига олиши мумкин бўлган вирусли пандемияларнинг пайдо бўлиши учун мос жойлар бор экан. Яъни, халқаро тадқиқотчиларнинг фикрича, иқлим ўзгариши Арктикани янги пандемиялар учун кўпайиш майдонига айлантириши мумкин.
Канадалик олимлар ва уларнинг бир гуруҳ ҳамкасблари Арктика доирасининг шимолидаги ҳажми бўйича энг катта кўл бўлган Хазен кўлидан тупроқ ва кўл чўкиндиларини ўрганишди. Намуналарда топилган ДНК ва РНК сегментларини кетма-кетлаштириш орқали тадқиқотчилар атроф-муҳитда мавжуд бўлган вируслар ҳавзасини, шунингдек, уларнинг тарқалиш имкониятларини аниқлади. Маълум бўлишича, музликларнинг эриши натижасида сув оқимининг кўпайиши вирусларнинг тарқалиш хавфини ҳам оширар экан. Бу дегани жониворлардан ва бошқа ташувчилардан одамларга юқиши эҳтимоли ҳам ортади. Вирусларни контекстуаллаштириш учун компьютер алгоритми яқин келажакда нима бўлиши мумкинлигини кўрсатмоқда. Биринчидан, иқлим ўзгариши ҳайвонларнинг айрим турларини шимолга кўчиб ўтишга мажбур қилади, у ерда улар мавжуд вирусли инфекцияларга дуч келади ва кейин уларни одамларга узатади. Натижада инсониятга ҳали номаълум бўлган мутлақо янги касалликларга дуч келиши мумкин. «Иқлим ўзгариши билан Арктика микробиосферасининг метаболик фаоллиги ҳам ўзгаради, бу эса, ўз навбатида, кўплаб экотизим жараёнларига, масалан, янги патогенларнинг пайдо бўлишига таъсир қилади», дея таъкидлайди тадқиқотчилар. Агар иқлим ўзгариши потенциал вирус векторлари ва сув омборлари турларини шимолга силжитса, Арктика янги пандемиялар учун унумдор майдонга айланиши мумкин.
Хонсю оролида қордан электр энергияси ишлаб чиқариш режалаштирилмоқда
Япониянинг Хонсю ороли шимолида жойлашган Аомори шаҳри ҳокимияти қор ёрдамида электр энергияси ишлаб чиқаришни режалаштирмоқда. Никкей газетасининг хабар беришича, янги технология ёрдамида амалий тажриба декабрь ойида бошланиши режалаштирилган. Мазкур тажриба технологияни ишлаб чиққан Токио электр алоқа университети билан ҳамкорликда ўтказилади. Унинг учун шаҳар ҳокимияти ёпиқ мактабда сузиш ҳавзасини ажратди. Кўчаларни тозалаш пайтида тўпланган қор ҳовузга ташланади, унинг ичига совутгичли қувурлар ётқизилади. Қурилманинг қор билан совутилган қисми ва ташқи ҳаво ҳамда қуёш томонидан иситиладиган қисми ўртасидаги совутгич ҳароратининг фарқи туфайли совутгичнинг конвектив оқими ҳосил бўлади. У электр энергияси ишлаб чиқарадиган турбинани айлантиради.
Токио электротехника алоқалари университети профессори Кожи Энокининг ҳисоб-китобига кўра, электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг бу усули самарадорлиги қуёш панелларидан фойдаланишдан кўра юқори бўлиши мумкин. Бундан ташқари, электр энергиясини ишлаб чиқариш учун қордан фойдаланиш экологик жиҳатдан анча қулайдир. Тажриба кейинги йилнинг мартигача давом этади. Келгусида ишлаб ихтирочилар совутгични иситиш учун нафақат ташқи ҳаво ва қуёшдан, балки иссиқ ер ости манбалари иссиқлигидан ҳам фойдаланиш орқали технология самарадорлигини оширишни режалаштирмоқда. Бу тизим ичидаги ҳарорат фарқини кенгайтиради ва шунга мос равишда унинг самарадорлигини оширади. Худди шундай технология Япониянинг Митсуи О.С.К юк ташиш компанияси томонидан ишлаб чиқилмоқда.
Смартфонлар кўприкларнинг қачон қулашини айтиб беради
Смартфонлар кўприкларнинг қулашини башорат қилишни ўрганди. Массачусетс технология институти олимлари кўприкларнинг қулаши ҳақида огоҳлантирувчи ва, ҳаттоки, олдини оладиган Андроид иловасини яратди. Тадқиқот натижалари Communications Engineering журналида чоп этилган бўлиб, ушбу илова иккита технологиядан фойдаланади. Биринчиси, смартфонга ўрнатилган акселерометр бўлиб, унинг ёрдамида дастур смартфоннинг автомобилдаги ҳолатини кузатиб боради ва паст частотали тебранишларни аниқлайди. Иккинчиси – GPS модулидан иборат. У битта кўприкдаги машиналар сонини кузатиб бориш учун керак. Ихтирочилар ўз иловалари маълумотларининг тўғрилигини Олтин дарвоза кўпригида ўрнатилган махсус сенсордан олинган маълумотлар билан синаб кўрди.
Хўш, қандай қилиб қулашнинг олдини олиш мумкин? Биринчидан, агар илова кўприкда жуда кўп машина борлигини сезса, уни тезда тарк этишингизни маслаҳат беради. Иккинчидан, дастур олган маълумотлар таъмирлаш хизматларига юборилиши мумкин. Бунинг натижасида носозликларни тезроқ аниқлаш ва тузатиш мумкин бўлади. Олимларнинг фикрича, уларнинг дастури кўприкларнинг ишлаш муддатини 15-30 фоизга оширади. Келажакда ижодкорлар ўз дастурларини сотишни режалаштирмоқда.
Wi-Fi ўрнини қуёш нури эгаллайди ёки янги технология ҳақида икки оғиз…
Саудиялик тадқиқотчиларнинг айтишича, қуёш нурини қутблаштира оладиган ақлли ойналар Wi-Fi га кам қувватли муқобил бўлиши мумкин. KAUST университети тадқиқотчилари ақлли шиша тизимини ишлаб чиқдилар, деб ёзади Alpha Galileo. У қуёш нури орқали ўтадиган нурни модуляция қилади ва кейин хонадаги қурилмалар томонидан олинадиган маълумотларни кодлайди. Олимларнинг таъкидлашича, маълумотларни юбориш учун қуёш нуридан фойдаланиш оддий Wi-Fi билан солиштирганда мулоқот қилишнинг янада яшил усулини таъминлайди. Ҳозирда жамоа икки қисмли қуёш нури алоқа тизимини ишлаб чиқди. «Шиша юзасига жойлаштириладиган ёруғлик модулятори ва хонага ўрнатилган қабул қилгич мавжуд», дейди тадқиқотчи Усама Амин. «Модулятор – бу икки элементли суюқ кристалл панжурлар деб номланувчи биз таклиф қилаётган ақлли шиша элементлар тўплами.» Сигналларни узатиладиган ёруғликка кодлаш учун фильтр вазифасини бажарадиган суюқ кристалли эшиклар мажмуаси ишлаши учун атиги 1 ватт қувват талаб қилинади. Тўлдириш учун кичик қуёш панели мос келади. “Алоқа тизими модулаторнинг ён томонидаги кирувчи қуёш нурларининг қутбланишини ўзгартириш орқали ишлайди. Қабул қилувчи узатилган маълумотларни декодлаш учун ушбу ўзгаришни аниқлай олади «, – дея аниқлик киритади мутахассис. Олимларнинг ҳисоб-китобларига кўра, улар яратган технология сониясига 16 килобит тезликда маълумотларни узата олади. Энди улар синов прототипини амалга ошириш учун зарур жиҳозларга буюртма беришмоқда. Келажакда маълумотлар узатиш тезлигини килобитдан мегабит ва секундига гигабитгача оширишни режалаштирмоқда.
Марсда улкан океан излари топилди
У тахминан 3,5 миллиард йил олдин мавжуд бўлган ва Қизил сайёранинг шимолий ярим шарида жойлашган.
Яқинда Пенсильвания университети ва Калтек университети олимлари Марс юзасида қадимий океан мавжудлигини тасдиқловчи далилларни тақдим этди. Бунинг учун улар қалинлиги камида 900 метр ва майдони юз минглаб квадрат километр бўлган чўкинди конлари бўлган улкан қирғоқ чизиғини ўргандилар.
Сcиенcе Алерт журналининг ёзишича, тадқиқотчилар орбиталлардан олинган маълумотларни таҳлил қилиб, Аеолис Дорса ҳудудининг топографик харитасини туздилар. Бу Марснинг чуқурга ўхшаш ҳудуди, кенглиги тахминан 500 км ва узунлиги 900 км. Шарқ ва ғарбдан 2 км баландликдаги текисликлар, жанубдан тик ён бағирлари билан ўралган. Мутахассислар 6500 км дан ортиқ очиқ дарё тизмалари харитасини, қадимги дарё каналларининг жойлашувини кўрсатадиган рельеф шаклларини туздилар. Уларнинг кўпчилиги ягона тармоқли тизимларга бирлаштирилишига муваффақ бўлди. Қадимги оқимларнинг йўналишларини ўлчаш ва уларнинг стратиграфик маълумотлари қирғоқ чизиғи тарихини океан миқёсида қайд этиш имконини берди. Сув шимолдан жанубга чекинганда, бу чизиқ охир-оқибат вертикал равишда камида 900 м га кўтарилди. «Аеолис Дорсадаги қоялар океан қандай бўлганлиги ҳақида қизиқарли маълумотларни ўз ичига олади», дейди Бенжамин Карденас, Пенсильвания штат университети геофанлари кафедраси доценти. – У ўзгарувчан эди. Денгиз сатҳи сезиларли даражада кўтарилди. Унинг ҳавзалари бўйлаб катта тезликда тошлар тўпланган. Бу ерда жуда кўп ўзгаришлар бўлди”, дейди у.
НАСА НУЖларни қидириш учун алоҳида гуруҳ ташкил қилди
Сўнгги пайтларда олимлар номаълум учар жисмларни (НУЖ) ўрганиш билан жиддий шуғуллана бошладилар. Яқинда НАСА НУЖларни қидириш чун 16 кишидан иборат махсус жамоа ташкил қилди. Гуруҳ қидирув ишларининг дастлабки натижаларини 2023 йилнинг ўрталарида эълон қилишга ваъда бермоқда.
НУЖлар ҳақида матбуотда ҳар доим янгиликлар ўқиб турамиз ёки эшитамиз. Лекин улар ҳақиқатда борлигига одамзотни яққол ишонтирадиган бирорта далил кўрсата олгани йўқ. НАСА гуруҳи эса айнан шу саволга узил-кесил аниқлик киритмоқчи, яъни улар ўзга сайёраликлар мавжуд эмаслигини исботламоқчи.
Гуруҳ Пентагоннинг собиқ ходимларидан ташкил топгани айтилмоқда. Жамоа бир неча йўналишда иш олиб боради. Биринчи йўналиш ҳукумат томонидан таснифланмаган оммавий ахборот воситалари ва гувоҳларнинг видеоларини ўрганиш бўлса, иккинчи йўналиш ҳақиқий ёзувлардан сохталарини фарқлаш. Учинчиси, аниқланмаган фазо ҳодисаларини, яъни самолётлар ёки табиат ҳодисалари билан боғлаш мумкин бўлмаган ҳодисаларни ўрганишдан иборат.
Айни пайтда мутахассисларнинг қўлларида НУЖ ҳақида ёки унинг тасвири туширилган 400 дан ортиқ ҳужжат бор. Уларнинг кўпчилиги ҳали ўз изоҳини топа олгани йўқ. Шунингдек, бегона мавжудотларнинг мавжудлиги ҳақида ҳеч қандай далил ҳам йўқ. Агентликнинг таъкидлашича, уларнинг мақсади ўзга сайёраликлар мавжудлигини тасдиқлаш эмас, аксинча, НУЖлар қайд этилган ҳар бир ёзув мантиқий тушунтиришга эга эканлигини кўрсатишдир.
Дарҳақиқат, НУЖларни қидириш гуруҳини яратиш ҳақидаги миш-мишлар 2022 йилнинг ёзида тарқалган эди. НАСА комиссия ташкил этилиши ҳақидаги хабарни фақат октябрь ойида эълон қилди.
Хитойликлар масофадан бошқариладиган каптарни намойиш қилди, унинг бошига чип ўрнатилган
Имплантация қилинган қурилма қуёш энергиясида ишлайди. Бу деярли икки соат давомида қушнинг парвозини бошқариш имконини беради. Чип қушнинг миясига жойлаштирилган. У орқа ва бўйнига бириктирилган қуёш батареяси орқали қувватланади. Биотиббиёт муҳандислиги журнали Каптарларни бошқариш тизими Шандун фан ва технология университети ходимлари томонидан яратилганини таъкидламоқда.
South China Morning Post газетасининг ёзишича, олимлар ўз тажрибаларида қушни ўнгга ёки чапга бурилиш каби оддий буйруқларни бажаришга мажбур қилишди. Қушнинг ишлаш аниқлиги 80-90 фоизга етди. Дастлаб мияга ўрнатилган чип каптарни 45 дақиқадан кўпроқ вақт давомида бошқаришга имкон берди. Шундан сўнг, батарея қуввати тугади. Қурилманинг электр таъминоти билан боғлиқ муаммосини ҳал қилиш учун қушга кичик қуёш батареясини улашга қарор қилинди. Ҳажми бўйича у смартфон экранининг ярмига тенг. Қуёш батареяси парвозни бошқариш вақтини икки соатгача ошириш имконини берди. Албатта, қуш ҳар доим ҳам олимларнинг сигналларига жавоб беравермаган. Баъзида у чарчоқ ёки бошқа чалғитишлар туфайли қаршилик кўрсатган. Аммо, умуман олганда, имплантация қилинадиган мия тизимининг иши яхши натижаларни кўрсатди. Аввалроқ хитойлик муҳандислар орнитоптер, яъни қушга ўхшаган ва қанотларини қоқиб учадиган дрон яратган эди. Олимларнинг ушбу ишланмаси парвоз узлуксизлиги бўйича рекордни қайд этди.
Олимлар келажакка Windows 10 ноутбуки билан назар ташламоқда
Олимлар энди об-ҳавони, астероидлар ҳаракатини, чақмоқ уришини ва ҳужайралар бўлинишини сонияларда башорат қилиши мумкин. Илгари бу вазифалар учун суперкомпьютерлар керак эди.
Хуллас, олимлар жуда чекланган тарзда бўлсада, муваффақиятга эришдилар. Бунинг учун уларга фақат Windows 10 ноутбуки керак эди. Огаё штати университети тадқиқотчилари фазо-вақт хаотик тизимларнинг ҳаракатини башорат қилувчи нейрон тармоқни яратди. Мисол учун, ушбу алгоритм об-ҳавони, астероидлар ҳаракатини, чақмоқ уришини, ҳужайра бўлинишини, умуман олдиндан айтиш қийин бўлган барча нарсаларни айтиб бериши мумкин. Бундай тизимлар аллақачон мавжуд эди, лекин уларнинг ишлаши учун улкан суперкомпьютерлар керак эди. Янги экспериментда улар 240 000 марта тезроқ ишлайдиган ва 1250 марта камроқ ҳисоблаш қувватини талаб қиладиган “ҳамма кўрувчи нейрон тармоқ” яратишга муваффақ бўлишди. Бу Windows 10 ўрнатилган ноутбукда сунъий интеллектни ишга тушириш имконини берди. Ҳозир нейрон тармоқ ўргатилмоқда. Ҳали ҳам аниқроқ башорат қилиш учун ўқитилмоқда. Олимларнинг фикрича, келажакда тизим фазо-вақт моделларини мустақил равишда моделлаштириш имкониятига эга бўлади. Оддий сўзлар билан айтганда, нейрон тармоқ нафақат об-ҳавони, балки бутун сайёра ва инсоният келажагини кўрсата олади.
LG сақич экран яратди: у букилиши, қайрилиши ва чўзилиши мумкин
Бундан ташқари, уни майдалаш ва ўраш ҳам мумкин. Экран ўлчами 20 фоизгача кенгаяди. Ҳозирча LG фақат битта суратни намойиш қилди. Бундай экранлардан сиз кийим-кечак ёки тақиладиган электроника қилишингиз мумкин. “Аниқлик киритамизки, бу шунчаки эгилувчан, йиғиладиган ёки тахланадиган экран эмас. Бу ҳар томонлама тортилиши мумкин бўлган тўлиқ резина материалдир”, дейди мутахассислар.
Янги ихтиро ҳақида ҳозирча қуйидагилар маълум бўлди:
- диагонали 12 дюйм;
- 14 дюймгача чўзилиши мумкин;
- Пиксел зичлиги – 100 ppi;
- 40 мкм ўлчамли ЛЕДлар – ташқи юкламаларга бардош беради.
Компания экраннинг асосини контакт линзаларига ўхшаб кетадиган махсус материал ташкил этишини айтди. ЛЕД контактлари бузилмайди, чунки улар текис иплар эмас, балки пружина тузилишига эга.
Умуман, LG мутахассислари 2020 йилдан буён ноодатий экранларни ишлаб чиқариш бўйича тадқиқотлар олиб бормоқда. Компания тадқиқотлар 2024 йилда якунланишини маълум қилган. Кейин эса тўлақонли гаджетларни ишлаб чиқаришга киришилади.
Аввалроқ LG шаффофлиги 45 фоизни ташкил этадиган OLED-дисплейларини намойиш қилганди. Улар кийим-кечак дўконларида ақлли пештахта сифатида ишлатиб кўрилди, шунингдек, бундай дисплейлар Жанубий Кореяда жамоат транспорти ойналарига ҳам ўрнатилган.
5G тезлиги бўйича янги рекорд ўрнатилди
Тажриба Австралиянинг қишлоқ жойларида амалга оширилди. Синов давомида 5G тармоғида 10 км масофада маълумотларни узатишнинг рекорд тезлигига эришиш мумкин бўлди.
Самсунг компанияси алоқа соҳасидаги ютуқни эълон қилди. Синовлар Австралия давлат корпорацияси NBN Co билан ҳамкорликда ўтказилди. Ўртача пастга уланиш тезлиги 1,75 Гбит / с, юқорига уланиш эса 61,5 Мбит /сни ташкил этди. Шу билан бирга, юклашнинг энг юқори тезлиги радиостанциядан 10 км масофада 2,7 Гб / с га етди. “Ушбу янги 5G рекорди mmWave технологиясининг улкан салоҳиятини ва қишлоқ жойларида 5G тармоғи муаммоларини ҳал қилиш учун кенгайтирилган уланиш ва имкониятларни таъминлаш қобилиятини исботлайди”, дейди Самсунг Электроникснинг ижрочи вице-президенти ва тармоқ бизнеси илмий-тадқиқот бўлими раҳбари Жунхи Ли.
Xpeng компанияси тез орада Aeroht учар автомобилини ишлаб чиқара бошлайди
Хитойнинг Xpeng компанияси тақдимот ўтказди, унда янги авлод Аеrоhт учувчи аппарати намойиш этилди.
Ишлаб чиқарувчи жуда кўп чиройли фотосуратлар ва видеоларни намойиш этди, аммо янгиликнинг нархи ва хусусиятлари ҳақида ҳеч нарса айтмаган. Компаниянинг қисқача берган маълумотларига кўра, улар энг мақбул ва қулай учар автомобилларни ишлаб чиқаради.
Оммавий ишлаб чиқариш учун якуний ечимга жуда яқин қолган. Xpeng Aeroht парвоз синовларидан ҳамда двигатель носозлиги синовларидан муваффақиятли ўтгани айтилмоқда. Тақдимотда улар бу «ҳақиқий» учувчи машина эканлигини ва бошқа компаниялар вакили бўлган одам учун катта дрон эмаслигини исботлади. Xpeng Aeroht ҳақида яна нималар маълум:
• Йўлда ҳам уча олади, ҳам қўна олади;
• Парвозни бошқариш учун калитга эга;
•Вертикал кўтарилиши, тушиши, ҳавода учиши мумкин;
• Корпуснинг тепасида букланадиган парраклари бор.
Ишлаб чиқарувчининг таъкидлашича, уларнинг ечими хусусиятлар бўйича ҳар қандай классик автомобиль билан кучли рақобатлаша олади. Xpeng машина қачон сотувга чиқиши ҳақида маълумот бермади. Қурилманинг тахминий нархи ҳам номаълум. Энг муҳими, компаниядагилар машина албатта ўз харидорини топишига шубҳа қилмаяпти.
Келажак йўллари светофорсиз бўлади
Муҳандислар светофорни бутунлай йўқ қилишнинг иккита усулини таклиф қилишмоқда, яъни улардан халос бўлишнинг икки йўли мавжуд экан.
Олимларнинг фикрича, ҳалқа йўллар самаралироқ. Муҳандислар келтираётган статистик маълумотларга кўра, айлана йўллар светофор билан кесишган чорраҳаларга қараганда анча хавфсизроқ. «Ҳалқалар»даги бахтсиз ҳодисалар сони тахминан 37 фоизга кам, бу уларни шаҳар шароитида хавфсизроқ ва самаралироқ қилади. Мутахассисларнинг таъкидлашича, «ҳалқалар» светофорлар билан кесишган чорраҳаларга қараганда арзонроқ.
Маълумки, келгусида автопилотли ақлли автомобиллар кўпайиб бораверади. Улар бир-бирига халақит бермаслик учун қўшни автомашиналар билан синхронлаша олади ва ҳаракат бўйича ўзаро келишиб олади. Келажакда йўл Интернет-машиналари пайдо бўлади.
Халқа йўлларда ҳайдовчилар деярли тўхтамасдан ҳаракатланишлари мумкин бўлади. Тасаввур қилинг, чорраҳа бор, лекин светофор йўқ. Шунингдек, автоҳалокатни юзага келтирмаслик учун ақлли автомобиллар бир-биридан ўтиб кета олади.
