Инсон зоти борки хато қилади. Шунинг учун беайб парвардигор дейишади. Муҳими инсонларни хато қилишдан сақлаш, хато қилганда эса уларни тўғри йўлга бошлашдир. Жиноят учун жазо аслида ана шу мантиққа асосланмоғи лозим.
Ҳаётда баъзан шундай ҳолатлар бўладики, адашиб жиноят содир этиб жазо ўтаётган шахслар қилмишидан чин кўнгилдан пушаймон бўлади ва тузалиш йўлига қатъий ўтади. Энди бу шахсларга жазо қўллаш учун ортиқ мантиқ қолмайди.
Шундай экан бундай шахсларни кечириш ва уларга яна бир имкон бериш чин инсонийликдир. Худои таоло ўзининг каломида ҳам “Яхшилик билан ёмонлик баробар бўлмас. Сиз (ёмонликни) гўзалроқ (муомала) билан даф этинг! (Шунда) бирдан сиз билан ўрталарингизда адоват бўлган кимса қайноқ (қалин) дўстдек бўлиб қолур” (Фуссилат сураси 34-оят) дея марҳамат қилади. Яна бир ояти каримада эса “Кимки афв этиб (ўртани) тузатса, бас, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир” (Шўро сураси 40-оят) дейилган.
Янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 29-моддасида жиноят учун ҳукм қилинган ҳар ким қонунда белгиланган тартибда ҳукмнинг юқори турувчи суд томонидан қайта кўриб чиқилиши ҳуқуқига, шунингдек афв этиш ёки жазони енгиллаштириш тўғрисида илтимос қилиш ҳуқуқига эга эканлигининг белгиланмоқда. Ушбу норма маҳкумларнинг афв этиш ёки жазони енгиллаштириш тўғрисида илтимос қилиш ҳуқуқини конституциявий ҳуқуққа айлантирмоқда. Маҳкумларнинг афв этиш ёки жазони енгиллаштириш тўғрисида илтимос қилиш ҳуқуқи Жиноят-ижроия кодексида белгиланган бўлиб, амалдаги Конституциямизда бевосита маҳкумларнинг ҳуқуқларига оид норма мавжуд эмас. Маҳкум учун энг муҳим масала унинг жазодан озод этилиши ҳисобланади. Шу боис ушбу ҳуқуқнинг Конституциянинг ўзида тўғридан-тўғри белгилаб қўйилиши, маҳкумларнинг афв этиш ёки жазони енгиллаштириш бўйича илтимос қилиш ҳуқуқини кафолатлайди.
Шу билан бирга, криминолог олимларнинг таъкидлашича авф этиш агар у оқилона ва адолатли бўлса жиноятларнинг олдини олишга хизмат қилади, жазодан озод этилган маҳкум ва унинг яқинларида давлатга ва жамиятга, шунингдек қонунга нисбатан ҳурмат туйғуси шаклланади.
Фарход Примов
Юридик фанлар бўйича фалсафа доктори, доцент
