Конституциянинг янги версиясининг 51-моддасида фуқароларнинг давлат таълим ташкилотларида танлов асосида давлат ҳисобидан олий маълумот олиш ҳуқуқи кўзда тутилган. Олий таълим муассасалари қонунга мувофиқ академик эркинлик, ўзини ўзи бошқариш, тадқиқот ва ўқитиш эркинлиги ҳуқуқига эга.
Конституциянинг янги версиясининг таклиф этилаётган нормаси ёшлар учун олий маълумот олиш масаласида давлатнинг янги мажбуриятини белгилайди. Таълим тизимини ислоҳ қилиш жараёнида ушбу мажбуриятнинг бажарилишини кафолатлаш учун аллақачон кўп ишлар қилинган.
Мустақиллик йилларида республикамизда олий таълим тизимида сезиларли ўзгаришлар рўй берди, бу эса юқори малакали мутахассисларни танлаш ва тайёрлаш сифатига таъсир кўрсатди ва сифат ўзгариши давом этмоқда.
Сўнгги олти йил ичида олий ўқув юртларига кириш квоталари 28% га етди (6 йил олдин бу кўрсаткич атиги 9% эди). Давлат грантлари сони 21 мингдан 47 минггача ошди. Мамлакатимизда олий ўқув юртлари сони етди 170, таққослаш учун 2016 фақат бор эди 77. Хорижий университетларнинг филиаллари сони 31 тага етди ва атиги 7 таси бор эди. Катта ютуқ хусусий университетларга ўз фаолиятини амалга оширишга рухсат бўлди, ҳозирда 27, 6 йил олдин улар йўқ эди.
Абитуриентлар қабул қилиш учун 5 та маҳаллий университетни танлаш имкониятига эга, илгари фақат биттаси бор эди. Ўзбекистон узлуксиз таълимнинг турли шаклларига — кундузги, сиртқи, кечки ва масофавий таълим турларига ўтди. Енди ҳужжатларни топшириш ва онлайн рўйхатдан ўтиш керак, шунингдек, Абитуриент пойтахт университетига ҳужжатларни топширган бўлса ҳам, сиз яшаш жойингизга кириш тестини топширишингиз мумкин.
Таъкидлаш жоизки, квоталар, жумладан, давлат грантлари нафақат давлатда, балки республикада фаолият юритаётган хорижий филиаллар ва хусусий университетларда ҳам ортиб бормоқда.
Қизлар учун олий маълумот масаласида давлат томонидан қўллаб-қувватланаётгани ҳақида алоҳида таъкидлаш лозим. Оилалар ва аёллар давлат қўмитасининг тавсиялари, шунингдек, «темир» дафтарга кирганлар асосида қизлар ва аёллар учун 2000 та қўшимча жой ажратилди.
Хорижий университетлар фаолияти алоҳида эътиборга лойиқдир. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, мамлакатдаги хорижий университетларнинг филиаллари сони еттитадан 31 тага ўсди. Олий таълим тизимида дунёнинг етакчи давлатларининг нуфузли университетлари ўз филиалларини очган, жумладан: Россия Федерацияси, Ақш, буюк Британия, Корея Республикаси, Туркия, Италия, Япония ва Belarus. Филиаллардан ташқари, ўзларини муваффақиятли исботлаган «икки томонлама дипломлар» қўшма ўқув дастурлари лойиҳалари бошланди ва ҳар йили бундай лойиҳалар кўпайиб бормоқда.
Республикада бир қатор университетлар мамлакат Президентининг фармони асосида академик ва молиявий мустақилликка эришдилар. Ушбу мақом университетларга бир қатор ташкилий масалаларни мустақил равишда ҳал қилиш имконини беради.
Шундай қилиб, Конституциянинг янги таҳририга ўзгартириш киритилиши Ўзбекистон олий таълим тизимини тубдан ислоҳ қилиш учун асос бўлиб хизмат қилади, унинг асосий мақсади — меҳнат бозорида талаб юқори бўлган юқори малакали кадрлар тайёрлашга катта сармоя киритадиган рақобатбардош мамлакатга айланишдир.
Амалдаги Конституцияда 41-моддада ҳар кимнинг таълим олиш ҳуқуқи мустаҳкамланган, Давлат бепул умумий таълимни кафолатлаган бўлса, мактаб бизнеси давлат назорати остида бўлиши шарт. Бироқ, унда олий маълумот ҳақида ҳеч қандай изоҳ йўқ.
Ранохон Турсунова
Тарих фанлари доктори, УМЕД «Сиёсатшунослик» кафедраси доценти.
