Макроиқтисодий ва ҳудудий тадқиқотлар институти экспертлари 2022—2023 йилларда жаҳон бозорида нефть нархи ўзгаришининг Ўзбекистонда бензин нархларига таъсирини таҳлил қилди. Таҳлил натижаларига кўра, Ўзбекистонда бензин нархига жаҳон бозорида нефть нархларининг ўзгариши сезиларли даражада таъсир кўрсатаётгани аниқланди.
Унда 2022 йил январь ойидан 2023 йил ноябрь ойигача бўлган даврда Республика товар-хом ашё биржасида сотилган автобензин улгуржи нархлари, Тошкент шаҳрида АЁҚШлардаги чакана бензин нархлари ҳамда Жаҳон банкининг нефть нархлари бўйича маълумотларидан фойдаланилди.
Таҳлил натижаларига кўра, жаҳон бозорида нефть нархининг ўзгариши 1 ой ўтгандан сўнг Республика товар-хом ашё биржасида автобензин нархларида ўз аксини топмоқда.
Масалан, 2022 йил январь июнь ойларида нефть нархининг 39,2 фоизга ошиши биржада автобензин ўртача улгуржи нархининг 22,4 фоизга кўтарилишига олиб келган. 2022 йил июль декабрь ойларида жаҳон бозорида нефть нархининг 33,2 фоизга тушиши улгуржи нархларнинг ўртача 21,3 фоизга арзонлашишига сабаб бўлган.
2023 йилнинг январь май ойларида жаҳон бозорида нефть нархининг барқарорлашиши ҳамда 2022 йилнинг 10 декабридан Аи-80 маркали автобензин учун акциз солиғини нол ставкасига туширилиши натижасида автобензиннинг ўртача улгуржи нархлари 4848—5060 сўм оралиғида шаклланди.
Лекин, 2023 йилнинг июнь ноябрь ойларида автобензиннинг ўртача улгуржи нархи 5315 сўмдан 5860 сўмгача (10,2 фоиз) ошди. Ушбу даврда жаҳон бозоридаги ўртача нефть нархи 11 фоизга (73 АҚШ долларидан 81 АҚШ долларигача) қимматлашган.
Эконометрик таҳлил натижаларига кўра, автобензиннинг ўртача улгуржи нархи, шу жумладан, талаб юқори бўлган Аи-80 ва Аи-92 маркали бензинларнинг улгуржи нархлари жаҳон бозоридаги нефть нархига сезувчан экани аниқланди.
Хусусан, жаҳон бозорида нефть нархининг 1 фоизга кўтарилиши автобензин ўртача улгуржи нархларининг бир ой кечикиш билан 0,30 фоизга ошишига, шу жумладан, Аи-80 бензиннинг 0,32 фоизга, Аи-92 бензиннинг 0,54 фоизга қимматлашишига олиб келиши маълум бўлди.
Тошкент шаҳрида автобензинларнинг ўртача чакана нархлари эса ўртача улгуржи нархларга сезувчан бўлиб, улар бир хил ўзгариш динамикасига эга.
Хусусан, Республика товар-хом ашё биржасида автобензин улгуржи нархларининг 1 фоизга ўсиши, Тошкент шаҳрида чакана нархларнинг 0,29 фоизга ошишига олиб келмоқда.
Лекин, 2023 йил йил ноябрь ойида жаҳон бозорида 1 баррел нефть нархининг ўртача ҳисобда 81,35 АҚШ долларигача (октябрь ойига нисбатан 8,7 фоизга) пасайганига қарамасдан, декабрь ойида Тошкент шаҳрида Аи-80 автобензин ўртача чакана нархи (7611 сўм) ноябрь ойига (7440 сўм) нисбатан 2,3 фоизга кўтарилди. Бу эса декабрь ойининг ўрталарида совуқ ҳаво иқлимининг кириб келиши билан метан газ таъминотидаги чекланишлар натижасида Аи-80 бензинга бўлган талабнинг сезиларли даражада ошиши билан изоҳланиши мумкин.
“Мамлакатимизда нефть ва автобензин маҳсулотларига бўлган талабнинг бир қисми импорт ҳисобига қопланиши сабабли жаҳон бозорида нефть нархларининг ўзгариши ички бозорда автобензин нархларига сезиларли даражада таъсир кўрсатмоқда. Демак, Ўзбекистонда автобензин нархлари 1 ойлик кечикиш билан жаҳон бозорида нефть нархи билан уйғунликда ҳаракат қилмоқда”, — дейилади таҳлилда.
