ЮНЕСКО маълумотларига кўра, 2022 йилда бутун дунё бўйлаб 86 нафар журналист ва оммавий ахборот воситалари ходимлари ўлдирилган.БМТ матбуот хизматига кўра, бу ҳар тўрт кунда битта қотилликка тўғри келади.
Минг афсуски, бу кўрсаткич ўтган йилгига нисбатан 50 фоизга кўпдир. Статистик маълумотлар журналистлар ўз фаолияти давомида қандай жиддий хавф-хатарларга дуч келишларини кўрсатмоқда.
“Бир неча йиллик изчил пасайишдан сўнг, 2022 йилда журналистларнинг ўлдирилиши сонининг кескин ўсиши хавотир уйғотади. Ҳукуматлар ушбу жиноятларни тўхтатиш ва айбдорларнинг жазоланишини таъминлаш учун чоралар кўришлари керак. Бефарқлик зўравонлик муҳитини вужудга келтирувчи асосий омиллардан биридир”, — деди ЮНЕСКО Бош директори Одри Азуле.
2022 йилда қотилликларнинг ўсиши сўнгги йилларда кузатилган ижобий тенденциянинг кескин ўзгарганини кўрсатади. Жумладан, 2018 йилда 99 та қотиллик юз берган бўлса, 2019-2021 йилларда йилига ўртача 58 та ана шундай нохуш ҳолат қайд этилган, дея хабар беради ЮНЕСКО.
Бу рақамлар дунё бўйлаб ҳуқуқий тизимлардаги бўшлиқлар кенгайиб бораётганини англатади ва давлатлар журналистларни ҳимоя қилиш бўйича ўз мажбуриятларини бажармаётганини кўрсатади.
Статистик маълумотларга кўра, ўтган йилда Украинада 10 журналист ўлдирилган. Журналистлар ҳар бир минтақада қотилликка учраган, аммо Лотин Америкаси ва Кариб ҳавзасида 2022 йилда энг кўп қурбонлар бўлган. 44 та қотиллик содир бўлган. Осиё-Тинч океани минтақасида 16 та қотиллик содир этилган бўлса, Шарқий Европада эса 11 журналист ўлдирилган.
Энг кўп ҳалок бўлган давлатлар Мексика (19 та қотиллик), Украина (10) ва Гаити (9) бўлди. Шу ўринда айтиш керак, журналистларнинг ярми ишдан ташқари вафот этган. Ҳалок бўлган журналистларнинг ярмига яқини ҳужум пайтида, йўлда, уйда ёки машиналар тўхташ жойида ва бошқа жамоат жойларида бўлган. Бу сўнгги йиллардаги тенденциянинг давоми бўлиб, журналистлар учун ҳатто бўш вақтларида ҳам хавфсиз жойлар йўқлигини англатади.
Ачинарлиси, 2022 йилда нотинчликлар бўлган мамлакатларда ўлдирилган журналистлар сони ўтган йилги 20 дан 23 нафарга етган бўлса-да, глобал ўсиш, биринчи навбатда, можаролар бўлмаган мамлакатларда кузатилган. Бу кўрсаткич 2021 йилдаги 35 тадан 2022 йилда 61 тага қарийб икки баравар ошган.
Журналистлар турли сабабларга кўра ўлдирилган. Мисол учун, уларнинг аксарияти уюшган жиноятчилик, қуролли тўқнашувлар ёки экстремизмнинг кучайиши тўғрисидаги хабарлар учун қасос олиш ҳамда коррупция, экологик жиноятлар, ҳокимиятни суиистеъмол қилиш ва норозилик намойишлари каби мавзуларни ёритиш жараёнида қурбон бўлган.
Таҳлилларга кўра, сўнгги беш йил ичида бу йўналишда маълум ютуқларга эришилган бўлса-да, журналистларнинг ўлдирилиши учун жазосиз қолиш холати жуда юқорилигича қолмоқда. Яъни, бу 86 фоизни кўрсатмоқда. Бундай вазият журналистлар фаолиятига салбий таъсир кўрсатиб, бутун дунёда сўз эркинлигини хавф остига қўяди. Жазосизликка қарши кураш долзарб мажбурият бўлиб қолмоқда, уни амалга ошириш учун халқаро ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш зарур, дея эслатади ЮНЕСКО.
Шу билан бирга, қотилликлардан ташқари, бошқа зўравонлик шакллари ҳам ОАВ ходимлари билан кузатилган. Жумаладан, журналистларга таҳдид қилиш давом этмоқда — мажбуран ғойиб бўлиш, ўғирлаш ва ўзбошимчалик билан ҳибсга олиш, қонуний таъқиблар ва рақамли зўравонлик, айниқса, аёл журналистларга нисбатан қўлланилган
