2050 йилга келиб Ернинг беш миллиарддан ортиқ аҳолиси у ёки бу даражада сув танқислигини бошдан кечиради. Бу ҳақда Бутунжаҳон метеорология ташкилоти (ВМО) сешанба куни чоп этилган “Глобал сув ресурсларининг ҳолати” ҳисоботида айтилади.
Иқлим, экологик ва ижтимоий ўзгаришларнинг Ер сув ресурсларига таъсири таҳлили натижаларига кўра ВМО ушбу мавзу бўйича ўзининг биринчи ҳисоботини эълон қилди. Ҳужжат чучук сув заҳираларининг глобал ҳажми ҳақида тасаввур беради, шунингдек, ер криосферасининг (қор ва муз) заиф ҳолатини кўрсатади.
Тез-тез қурғоқчилик — бу янги норма
2021 йилда дунёнинг катта қисми одатдагидан қуруқроқ об-ҳаво шароитини бошдан кечирди.
«Сўнгги йилларда иқлим ўзгаришининг оқибатлари сув ресурслари орқали тобора кўпроқ сезилмоқда: биз кўпроқ кучли ва тез-тез қурғоқчилик, экстремал тошқинлар, нотекис мавсумий ёғингарчилик ва музликларнинг тез эришини кўрмоқдамиз», — дейди ЖСТ Бош котиби профессор Петтери Таалас.
“Бундай ўзгаришлар иқтисодиётлар, экотизимлар ва кундалик ҳаётимизнинг деярли барча жабҳаларига кескин таъсир кўрсатади. Узоқ йиллик изланишларга қарамай, биз ҳалигача чучук сув ресурсларининг тақсимланиш мантиғини, шунингдек, улар билан содир бўладиган миқдорий ва сифат ўзгаришларини тўлиқ тушунмаяпмиз”.
Глобал сув ҳолати ушбу билим бўшлиғини тўлдириш учун мўлжалланган. «У тақдим этган маълумотлар ва таҳлиллар иқлим ўзгаришига мослашиш ва юмшатиш учун зарур бўлган инвестицияларни самарали тақсимлайди», — дея қўшимча қилди профессор Таалас.
Айни пайтда 3,6 миллиард одам йилнинг камида бир ойи сувдан етарли даражада фойдалана олмаслик муаммосига дуч келмоқда. Бу кўрсаткич 2050 йилга бориб беш миллиарддан ошиши кутилмоқда.
2001 йилдан 2018 йилгача Ер юзидаги барча табиий офатларнинг 74 фоизи сув билан боғлиқ. Яқинда бўлиб ўтган БМТнинг иқлим ўзгариши бўйича 27-конференциясида сув биринчи марта форумнинг якуний ҳужжатида муҳим кўрсаткич ва муҳим ресурс сифатида тилга олинди.
Сув ва ёғингарчилик даражаси
2021 йилда дунёнинг катта ҳудудларида охирги 30 йиллик даврдаги ўртача кўрсаткичларга нисбатан одатдагидан қуруқроқ шароитлар қайд этилди. Бу ҳудудларга 2019 йилдан бери давом этаётган қурғоқчиликни бошдан кечирган Жанубий Америка Рио-де-ла-Плата, Амазониянинг жанубий ва жануби-шарқий қисми ҳамда Шимолий Американинг бир қатор ҳудудлари, жумладан Колорадо, Миссури ва Миссисипи дарёлари ҳавзалари киради.
Африкада Нигер, Вольта, Нил ва Конго дарёларида сув сатҳи 2021 йилда меъёрдан сезиларли даражада паст бўлган. Худди шундай ҳолат Россия ва Марказий Осиёнинг айрим ҳудудларида ҳам кузатилди.
Ўтган йили Хитой (Хенан вилояти), Шимолий Ҳиндистон, Ғарбий Европа ва Мозамбик, Филиппин ва Индонезия каби тропик циклонлардан зарар кўрган мамлакатларда кўплаб ҳалокатли сув тошқини қайд этилган.
Эфиопия, Кения ва Сомалида кетма-кет кам ёғингарчилик кузатилди, бу эса ғайритабиий қурғоқчиликка олиб келди.
Ер ости сув таъминоти
2021 йилда АҚШнинг Ғарбий соҳиллари, Марказий Жанубий Америка ва Патагония, Шимолий Африка ва Мадагаскар, Марказий Осиё ва Яқин Шарқ, Покистон ва Шимолий Ҳиндистонда қуруқликдаги сув таъминоти меъёрдан паст бўлди.
Узоқ муддатли истиқболда, ҳисобот муаллифларининг фикрича, Бразилиянинг Рио-Сан-Франсиско ҳавзасида, Патагонияда, Ганг ва Ҳинд дарёларининг юқори оқимида, шунингдек, сув балансини сақлаш нуқтаи назаридан салбий тенденция кузатилади. Америка Қўшма Штатларининг жануби-ғарбий қисмида бўлгани каби.
Умуман олганда, ҳисоботда қайд этилишича, салбий тенденциялар ижобийга қараганда кучлироқ бўлади, яъни ер ости сувлари таъминоти аста-секин камаяди.
Криосфера
Криосфера (музликлар, қор қоплами, музликлар ва абадий музликлар) дунёдаги энг катта тоза сув ҳавзаси бўлиб қолмоқда. Тоғлар кўпинча «табиий сув миноралари» деб аталади, чунки улар дарёлар орқали тахминан 1,9 миллиард одамни тоза сув билан таъминлайди.
Криосферадаги сув ресурслари ҳолатининг ўзгариши, сув тошқинлари ва тошқинларни келтириб чиқаради, озиқ-овқат хавфсизлиги, инсон саломатлиги, экотизимларнинг яхлитлиги ва сақланишига салбий таъсир қилади.
Музликлар ҳолатидаги ўзгаришларнинг узоқ муддатли прогнозлари, ҳисобот муаллифларининг таъкидлашича, яқин ўн йилликларда мослашиш бўйича узоқ муддатли қарорлар қабул қилишда асосий омиллар бўлиб хизмат қилади.
