Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази банкларнинг фаоллик индексини ҳисоблаб чиқди ва уларнинг молиявий имкониятлари ва барқарорлиги рейтингини тузди. Йил бошидан буён Ўзбекистон банк тизимида асосий кўрсаткичларнинг ўсиши қайд этилди. Шу билан бирга, аҳоли банкларга кўпроқ ишонч билдирмоқда. Таҳлил шуни кўрсатдики, давлат акцияларига эга бўлган йирик банклар орасида атиги 4 та йирик банк: Алоқабанк, Микрокредитбанк, Миллий Банк ва Асака Банк рейтингда пастлаган, хусусий банклар орасида Асиа Алянс Банк, Зираат Банк, Мадад Invest Банк ва Равнак Банк ўз позицияларини йўқотган.
Тошкент, 2023 йил 17 июль. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази 2023 йилнинг биринчи ярмида «Банклар фаоллик индекси»ни ҳисоблаб чиқди, ва ушбу индексга асосан банклар рейтинги янгиланди. Индекс икки гуруҳга бирлаштирилган 29 та тижорат банклари учун ҳисобланади: йирик (17) ва кичик (12) банклар.
Индекс 27 турдаги коэффициентларни гуруҳлаштириш, солиштириш ва рейтинглаш асосида аниқланади.
Тадқиқот ҳар чоракда хусусий секторнинг банк активларидаги улушидаги ўзгаришларни кузатиш, шунингдек, мамлакат банк секторидаги ислоҳотлар ва трансформация жараёнларининг самарадорлигини баҳолаш мақсадида ўтказилади.
Банкларнинг асосий кўрсаткичлари
Банк тизимидаги асосий кўрсаткичларда 2022 йилга нисбатан ўсиш кузатилган бўлсада жами депозит қўйилмалардаги ўсиш суръати пасайди. Хусусан, 2023 йил 1 июнь ҳолатига республика банк тизимининг активлари 572 триллион сўмни ташкил этди, бу ўтган йилга нисбатан 16 фоизга кўп, мажбуриятлар 16 фоизга ўсиб, 487 трлн. сўмни, кредитлар қолдиғи 22 фоизга ўсиб, 420 трлн. сўмни, депозитлар қолдиғи 18 фоизга ўсиб, 205 трлн. сўмни ташкил этди.
Банк тизими активларнинг 77 фоизи, кредит портфелининг 81 фоизи, шунингдек, банк тизимидаги депозитларнинг 60 фоизи 11 та давлат улуши мавжуд банклар ҳиссасига, қолган қисми 23 та хусусий банклар ҳиссасига тўғри келди. Шунингдек, кредит қўйилмаларининг депозитларга нисбати давлат банкларида 275 фоизни, бошқа банкларда ушбу кўрсаткич 99 фоизни ташкил қилган.
Банк тизимининг молиявий барқарорлик кўрсаткичлари Базел III минимал талабларидан юқори бўлди.
Маълумот учун: Базел III нинг асосий талаблари қўмита аъзоси бўлган мамлакатлар банк тизимларининг молиявий-иқтисодий инқирозларга нисбатан барқарорлигини оширишга, рискларни бошқариш ва баҳолаш сифатини оширишга, шаффофлик ва ахборот ошкорлиги стандартларини оширишга қаратилган.
Хусусан, регулятив капиталнинг ҳамда биринчи даражали капиталнинг монандлилик коэффициентлари 16,8% ва 14,2% мос равишда минимал талаблардан 1,5 баробаргача юқорилигини кўрсатди.
Банк тизимининг юқори ликвидли активлари 82 трлн. сўмни ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 9,8 фоизга пасайган ва уларнинг жами активлардаги улуши ўтган йилнинг мос давридаги 19,1 фоиздан 14,4 фоизга пасайган.
Биринчи ярим йилликда банклар рентабеллик даражасида ҳам ўсиш кузатилди. Фоизли даромадлар 34,3 фоизга, фоизсиз даромадлар 23,2 фоизга, соф фойда 40,5 фоизга ошди.
Жисмоний шахсларнинг банк тизимидан фойдаланишда фаоллиги сезиларли даражада ошди. Ўтган йилнинг биринчи ярмида кредит портфелининг 22,5 фоизи жисмоний шахсларга тегишли бўлса, йил давомида уларнинг улуши 6 фоиз п.ф.га ошди ва 28,6 фоизни ташкил этди ҳамда юридик шахсларга тегишли бўлган кредит портфелининг сони мос равишда 77,5 фоиздан 71,4 фоизгача камайди.
Шу билан бирга, жисмоний шахсларнинг депозитлар қолдиғи салмоғи мос равишда 8 фоизга ошди ва 33,5 фоизни ташкил этди, юридик шахсларнинг депозитлар қолдиғи салмоғи 74,5 фоиздан 66,5 фоизгача камайди.
Муаммоли кредитларнинг салмоғи камайди. Ҳисобот даврида муаммоли кредитлар (90 кундан ортиқ муддатга кечиктирилган кредитлар, Non-performing loan – NPL) жами кредитлардаги улуши ўртача 3,5 фоизни ташкил этди ва ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 1,8 фоиз бандга камайди.
Ишламайдиган кредитлар қолдиғи камайди. Муаммоли кредитларнинг улуши (90 кундан ортиқ муддатга кечиктирилган кредитлар, бажарилмайдиган кредитлар–НПЛ) кредитларнинг умумий ҳажмида 3,5% ни ташкил етди ва ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 1,8 фоиз пунктга камайди.
Банклар фаолияти тўғрисидаги мурожаатларни таҳлил қилиш.
Тадқиқот давомида 2023 йилнинг биринчи ярмида Ўзбекистон Республикаси Президенти қабулхонасига келиб тушган фуқароларнинг мурожаатлари ўрганилди. Хусусан, банклар фаолияти бўйича қарийб 26 мингта мурожаат келиб тушди. Шундан 8 мингга яқин мурожаатлар банкларнинг фаолиятидан норозилигини билдирди, хусусан, энг кўп Халқ банк – 26%, Агробанк – 16% ва Микрокредитбанк — 6% фаолияти бўйича бўлган.
2023 йилнинг биринчи ярим йиллигидаги йирик банклар фаолияти рейтинги
Капиталнинг етарлилиги бўйича ўз ўрни бироз йўқотганига қарамай, Капитал банк ликвидлик рейтингини бир вақтнинг ўзида 4 поғонага ошириб, йирик банклар орасида ишончли етакчига айланди.
Ҳамкорбанк умумий рейтингда иккинчи ўринни эгаллади. Ушбу банк бир поғонага кўтарилиб, Азия Алянс банк билан ўзаро алмашишган.
17 та йирик банк орасида яна тўртта банк — Инвест Финанс банк, Халқ банки, Қишлоқ қурилиш банк ҳамда Турон банк ўз позицияларини яхшилаган бўлса, кейинги тўртта банк рейтингдаги ўрнини йўқотди — булар Алоқа банк, Микрокредит банк, Миллий банк ва Асака банк. Қолган банклар ўз ўринларини сақлаб қолишди.
Қишлоқ қурилиш банк ушбу чоракда ликвидлилик кўрсаткичи бўйича 3 поғонага оширди. Таст банк умумий рейтингдаги ўрнини ўзгартирмаганига қарамай, ушбу банк активлар сифати бўйича 4 пунктга ошди.
Халқ банк 10-ўринни сақлаб, умумий рейтингда бирон бир кўрсаткичда ижобий ўзгаришларни кўрсатмади. Турон банк барча ўринларда ўз фаолиятини яхшилади ва умумий рейтингда 16-ўринга кўтарилиб, Асака банкни охирги ўринда қолдирди.
Микрокредитбанк позицияларининг умумий рейтингда 1 поғонага пасайиши банк бошқарув самарадорлиги, активлар сифати ва молиявий воситачилик нуқтаи назаридан 4 позицияни йўқотганлиги билан изоҳланади.
Йирик давлат банклари орасида бошқарув самарадорлиги бўйича Халқ банк, Қишлоқ қурилиш банк, Ўзсаноатқурилишбанк ва Асака банк ҳам ўз позицияларини йўқотди.
Молиявий воситачилик кўрсаткичига кўра, яна иккита банк ўз позицияларини ёмонлаштирди — Агробанк ва Асака банкнинг ҳар бири 1 поғонага камайди.
Даромадлилик бўйича — Қишлоқ қурилиш банк, Миллий банк, Ипотека банк ва Ипак йўли банк бир поғона йўқотди.
2023 йилнинг биринчи ярмида кичик банклар фаолияти рейтинги
Кичик банклар рейтингида Давр банк ва Универсал банк ўзларининг етакчи ўринларини сақлаб қолди. Тибиси банк ушбу чоракда ҳам рейтингда 1 поғонага кўтарилиб, Зираат банк билан ўзаро ўрин алмашишди. Тибиси банкнинг активлар сифати кўрсаткичлари пасайган бўлса-да, капиталнинг рентабеллиги кўрсаткичларининг яхшиланиши, шунингдек, потенциал рентабеллик унинг умумий рейтингдаги ўрнини оширишга олиб келди. Шунингдек, Пойтахт банк ва ЎзКДБ банк рейтингда 1 поғонага кўтарилган бўлса, Мадад инвест банк ва Равнақ банк 1 поғонага пасайди.
