2021 йил Ўзбекистонда «Ёшларни қоʼллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш» йили деб эълон қилинди. Яқинда соғлиқни сақлаш мавзуси алоҳида долзарбликка эга бўлганлиги сабабли, бизни йил номининг иккинчи қисми қизиқтиради.
Маълумки, CОВИД-19 ўзининг асоратлари билан даҳшатли ва энг асосийларидан бири — бу юрак-қон томир тизимига салбий таъсиридир.
Юрак касаллиги хавфини қандай камайтириш мумкин? Юрак-қон томир касалликлари билан касаланган беморлар тоифасига кирмаслик учун қандай оддий ва кундалик қоидаларга амал қилиш керак? Қандай элементар профилактика чораларини, улар бизнинг соғлигимизга ва ҳатто ҳаётимизга зарар этказишига қарамай, унутамиз?
Бу ҳақда Мед Элите клиникасининг кардиологи, олий тоифали шифокор Виктор Топчий билан суҳбатлашдик.
- Ўзбекистонда юрак-қон томир касалликлари ва уларнинг асоратлари ўлим даражаси бўйича бошқа касалликлар қаторида биринчи ўринда туради. Бу расмий статистика. Сизнингча, бу вазият нима билан боғлиқ?
- Юрак-қон томир касалликларига олиб келиши мумкин бўлган жуда кўп хавф омиллари мавжуд. Бу ҳаракатсиз турмуш тарзи, ёмон одатлар, нотугри овқатланиш ва бугунги кунда кенг тарқалган сабаб — стресс.
Бу асосан одамларнинг турмуш тарзини ўзгартиришни истамаслиги ва / ёки истамаслиги, одатдаги усули, масалан, эрталабки кофедан кейин ёғли ва ҳаддан ташқари шўр овқатлар, алкоголли ичимликлар ва сигаретлардан воз кечиш билан боғлиқ. Мен сўнгги омилга алоҳида эътибор қаратмоқчиман. Кейинги 10 йил ичида юрак-қон томир касалликларидан ўлим хавфини ҳисоблаш бўйича Эвропа миқёсидаги СCОРЕ бўйича чекувчилар тоифаси алоҳида гуруҳга ажратилган ва бу гуруҳдаги чекувчиларга нисбатан ўлим хавфи 2 баравар юқори.
Менинг танишларим, Жанубий Корея, Исроил ва бошқа давлатларга ишчи визаси билан кетиб, тамаки маҳсулотларининг нархи жуда юқори бўлганлиги сабабли у эрда чекишни ташлашди. Агар бизнинг давлатимиз ҳам бу ёъналишда, тамаки ишлаб чиқарувчиларининг «зарарига» борадиган бўлса, менимча, чекувчилар сони сезиларли даражада камаяди. - Саломатликка таҳдид борлигини ўз вақтида англаш ва чоралар кўриш учун сизнинг фаровонлигингиздаги қандай кўрсаткичларни бошқаришингиз керак?
- Албатта, барча одамлар, айниқса 40 ёшдан ошганлар, ҳар олти ойда бир марта электрокардиограмма қилишлари, шунингдек, липидлар, қондаги шакар ва қон ивишини кузатиб боришлари керак. Аммо қон босимини ўлчашга биринчидан катта э’тибор беришимиз керак, чунки юқори қон босими юрак-қон томир касалликлари асоратларининг асосий сабабларидан биридир.
- «Ишчи одатий қон босими» деган машҳур атама мавжуд бўлса, «юқори қон босими» нимани англатади? Масалан, 180/100 мм да ўзларини қулай ҳис қиладиган одамлар бор, ва одатдаги турмуш тарзини олиб боришда давом этишади.
Сизни » ишчи одатий қон босими » тушунчаси ёъқлигини эслатаман. Оммавий ахборот воситаси вакили сифатида ушбу ёлғон назариянинг хавфлилигини жамоатчиликка этказишингизни сўрайман. - Унда нима тушунча тоғри?
Мувофиқ қон босими контсептсияси, агар биз барча нуансларни ва турли хил қарашларни ташласак, ҳар қандай ҳолатда ҳам 140/90 мм дан паст бўлиши керак. Юқори қон босими ҳар қандай ёшда бўлиши мумкин, шу билан бирга у бошқа касаллик ёки мустақил касалликнинг аломати бўлиши мумкин — муҳим гипертензия, айниқса одам 40-45 ёшдан катта бўлса.
Ҳар бир инсон гипертензиянинг бошланиши кўп ҳолларда шикоят сиз эканлигини билиши керак. Фақатгина дастлабки белгилар юқори қон босими рақамлари бўлиши мумкин — яна бир бор таъкидлашни истардим — муҳим гипертензиянинг дастлабки босқичида.
Сиз буни сезмайсиз, аммо бу эрда хавф туғдиради, чунки одам босимини пасайтириш учун ҳеч қандай чоралар кўрмайди. Натижада — фалокат. Қон томирлари фалокати (миокард инфаркти, инсулт, буйрак этишмовчилиги ва бошқалар). - Аммо бу инсон психологиясининг ўзига хос хусусияти — одамлар ўзларини жуда ёмон ҳис қилганда шифокорга мурожаат қилишади. Оддий соғлиқ муаммо ёъқлигининг белгиси эмаслигини қандай тушунтириш мумкин?
- Сиз мисолдан фойдаланишингиз мумкин. Эсингизда бўлсин, суюқлик оқадиган ҳар қандай сосудларда маълум бир босим чегарасига бардош бера олади. Оддий мисол — бу хонани иситиш учун қувур. Мутахассисларнинг фикрига кўра, у бардош берадиган ўртача босим 12 атм. Агар сиз хато қилсангиз ва унга 20-25 атм босим берсангиз, қувур узоқ вақт хизмат қилмайди ва ёрилиб кетади. Шу билан бирга, ишлаб чиқарувчини айблаш мумкин эмас, чунки нотўғри о’рнатиш бўлган. Ушбу ўхшашликни бизнинг сосудларимизга ўтказиш мумкин. Улар 140/90 мм босимига дош бермаслиги мумкин ва ундан юқори ва ёрилиб, одамга ва унинг яқинларига катта қайғу келтирди.
Юқори қон босими ҳар доим қон томир ёки юрак хуружига олиб келади. Таққослашича, саккизинчи қаватдаги деразадан йиқилган одам учиб кетолмайди. Йиқилиб тушади. Булар табиат қонунлари, физика. Ва мен ўқийдиганларни ўзлари учун энг муҳими — соғлом бўлиш, болаларига ёрдам бериш ва ўзларига ғамхўрлик қилиш ёки қон томирини олиш имкониятига эга бўлишларини, шу сабабли ногирон бўлиб қолишларини, даволанишга кўп пул сарфлашларини ва оддий кундалик ишларни қила олмасликларини ўзлари англашларини истайман.
Тиббий ёрдамга мурожаат қилиш, ҳа, бир оз пулни тиббиёт моддаларга сарфлаш иқтисодий жиҳатдан фойдали, аммо шу билан бирга жамиятнинг фаол аъзоси бўлиб қолади ва ишлайди. - Келажакда ушбу муаммони ҳал қилиш имкониятини қандай кўрасиз, аҳоли орасида юрак-қон томир касалликларининг олдини олиш муҳимлигини оммалаштиряпсизми?
- Юқори қон босимини даволаш даволанмаганга қараганда арзонроқ. Бундай тўғри тезисни Россия Тиббиёт фанлари академиясининг академиги Жанна Кобалава 2020 йилда онлайн тарзда ўтказилган сўнгги республика кардиология конгрессида айтиб ўтди.
- Мен ушбу тезисни қўллаб-қувватламоқчиман ва оммавий ахборот воситалари ва манфаатдор тузилмаларни аҳоли ўртасида қон босимини кўтармаслик ва даволанишдан бош тортишнинг мумкин бўлган оқибатлари тўғрисида фаол ташвиқот олиб боришга чақирмоқчиман.
- Сўнгги пайтларда бизда озиқ-овқат, ичимликлар ва айниқса, аччиқ нарса бўлган озиқ-овқат қўшимчалари учун турли хил реклама мавжуд. Телевизоримиздаги баъзи реклама қандли диабетни бутунлай даволаш мумкин деб таъкидламоқда. Одамлар бунга ишонишади, шубҳали маблағларни жуда катта пулга сотиб олишади ва ҳеч қандай таъсир ўтказмайдилар.
- Мен таклиф қилаётган «140/90» контсептсиясининг рекламаси одамга фикр юритиш имкониятини бериши, тиббий ёрдам учун кардиолог билан маслаҳатлашиши, мунтазам равишда дори-дармонларни қабул қилиши ва аксарият ҳолларда 100 йиллигига қадар дори-дармонларни қабул қилишни тавсия этамиз.
- Клиникамиз бир неча йилдан бери ушбу контсептсияни илгари суриб келади.
- Яъни, гипертония ҳолатида, сиз умр бўйи гиёҳванд моддаларни истеъмол қилишни маслаҳат берасизми?
- Мен бу ҳақда ғамгин гапирмас эдим. Кўпинча, гиёҳванд моддалар доимий равишда қабул қилинади, шунчаки ўзимнинг беморларимга камида 100 ёшгача яшашларини, шу билан бирга уларни ушбу касаллик бўлган тақдирда ҳам соғлом, тўлақонли ҳаёт кечиришларини, болалар, набиралар ва набиралар билан мулоқот қилишдан завқланишни тўлиқ ҳис қилишларини ва бундан завқланишларини тилайман. Сиз ҳозироқ қон босимингизни улчаб куринг, агарда 140/90 дан ошса, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг.
- Анна Гритсенко билан суҳбатлашди.
