Бу йўқолиб кетган инсон турларининг онгига оид ҳайратланарли янги тушунчалар уларнинг эскирган шафқатсиз обрўсига қараганда анча маданиятли бўлган бўлиши мумкинлигини кўрсатади. Aммо узоқ вақтдан бери ўлик турнинг онгига кириш осон иш эмас.
Бундан 135 000-50 000 йил олдин ҳайвонларнинг қони билан қопланган қўллар 35 дан ортиқ йирик шохли бошларни кичик, қоронғи, ўралган ғорга олиб кирди. Тошлар аралашган пол орасида майда оловлар ёқилди ва аланга билан ёритилган камера бизон, ёввойи қорамол, қизил кийик ва каркидоннинг бош суяги синдирилганда зерикарли уриш, ёрилиш ва хириллаш товушлари билан акс-садо берди.
Бу музлик даври даҳшат романининг даҳшатли бошланиши эмас, балки неандерталларнинг ҳайратланарли сири учун заминдир. 2023 йил бошида тадқиқотчилар Cуева Дес-Cубиета деб номланувчи испан археологик ёдгорлигида (“очиш” ва “кашф қилиш” спектакли) ноодатий кўп сонли катта ўйинчоқ бош суяги борлигини эълон қилишди. Ҳаммаси парчаланган, аммо шохлари ёки шохлари нисбатан бузилмаган, баъзилари эса ўчоқ излари яқинида топилган.
Мадриддан бир соатча шимолда жойлашган Лозоя водийсининг юқори қисмидаги ғорлар 19-асрдан бери маълум бўлган бўлса-да, Дес-Кубиерта ҳудуди фақат 2009 йилда тоғ ёнбағиридаги бошқа бўшлиқларни текшириш пайтида топилган. Тадқиқотчилар аста-секин ичкаридаги қатламларни очиши билан ғорнинг ҳайратланарли сурати пайдо бўла бошлади. Уларнинг таъкидлашича, бош суяклари овчилик ва теримчиликнинг оддий қолдиқларидан ташқари бирор нарсага ишора қилган. Бунинг ўрнига, улар бош суягини рамзий кўришди — эҳтимол ҳатто қувиш кубоклари бўлган зиёратгоҳ.
