Рақамли маркировкалаш – бу Ўзбекистонда 2021-йилда пайдо бўлган янги атама бўлиб, у алкоголь ва тамаки бозори вакиллари ўртасида қизғин муҳокамаларга сабаб бўлди.
Вазирлар Маҳкамасининг 2021-йил 1-январдаги 737-сон қарорига мувофиқ, янги маркировкалаш ва кузатув тизимини жорий этиш бутун сегмент учун мажбурий бўлди. Фақат бир нарса аниқ эди — рақамлаштириш бозорни оқлаш, ноқонуний савдо айланмасини камайтириш ҳамда истеъмолчилар ва қонунга бўйсунувчи ишлаб чиқарувчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ёрдам беради.
Тизим бутун занжир бўйлаб маҳсулотлар ҳаракатини — ишлаб чиқарувчидан истеъмолчигача кузатиш имконини беради. Товар айланмасининг иштирокчилари маҳаллий ишлаб чиқарувчилар, импорт қилувчилар ҳамда улгуржи ва чакана савдо корхоналари ҳисобланади. Истеъмолчи Asl-belgisi мобил иловаси туфайли харид қилишдан олдин жамоатчилик назоратини амалга оширган ҳолда маҳсулотнинг ҳақиқийлигини текшириш имкониятига эга.
Маркировкалашга ўтгандан бери бир йилдан сал кўпроқ вақт ўтди, сегмент эса аллақачон унинг афзалликларини кўрсата олди. “2022 йил апрель ҳолатига кўра, 53 та алкоголь ва тамаки маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналар маркировкалаш билан ишламоқда, 11,8 минг чакана сотувчи эса “Асл Белгиси” миллий ахборот тизимининг ўзида рўйхатдан ўтган”, — дея изоҳ берди Ўзбекистон ташқи савдоси ва Инвестициялар вазирлиги ҳузуридаги Техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги бўлим бошлиғи Комилжон Бекмирзаев “ИННОПРОМ. Марказий Осиё.» халқаро кўргазмаси доирасида.
Янги 2022 йил бошидан спиртли ичимликлар бозори сегментига инвестициялар оқими ошди, янги иштирокчилар уни кўпайтириш устида ишламоқда, бу биринчи навбатда давлат ғазнасига солиқ ва божхона тушумларига ижобий таъсир кўрсатмоқда. Яна бир муҳим омил – маркировкалаш бунда асосий ролни ўйнаши қувонтирарли ҳолдир!
Эслатиб ўтамиз, акциз тўланадиган маҳсулотларга солинадиган солиқ умумий давлат бюджетининг 10 фоизини ташкил қилади. Давлат солиқ қўмитасининг маълумотларига кўра, 2020 йилга нисбатан 2021 йилда ушбу солиқни йиғиш 12 фоизга, тушумлар эса 12 миллиард 779 миллион сўмга ошган. Таққослаш учун, 2020 йилда бу кўрсаткич 10,839 миллиард сўмни ташкил қилган.
Асл Белгиси тизими оператори “Спиртли ичимликлар” маҳсулотлар гуруҳи менежери Тимур Иргашев ҳам бозор ривожланишининг ижобий динамикаси ҳақида гапирди: “Бугунги кунда Ўзбекистонда спиртли ичимликлар бозорида қизиқарли динамикани кузатиш мумкин. 2021 йил 1 январдан бошлаб спиртли ичимликларни мажбурий рақамли маркировкалаш жорий этилди ва бир ярим йил давомида биз қуйидагиларни кузатдик: Биринчидан, ўтган йили спиртли ичимликлар ва пиво ишлаб чиқарувчи корхоналар сони 61 тани ташкил этган бўлса, айни пайтда уларнинг сони 75 тага етди. Шундай қилиб, бир ярим йил ичида соҳага яна 14 та ишлаб чиқарувчи қўшилди.
Бу рақамлар рақамли маркировкалаш илгари ноқонуний бўлганини ва уларни солиқ тўламаган ишлаб чиқарувчиларнинг соясидан олиб чиқаётганини кўрсатади. Иккинчидан: ўтган йилга нисбатан алкоголли маҳсулотлар импорти икки баравар кўпайди. 2021 йилнинг дастлабки 5 ойи давомида буюртма қилинган кодлар сони 442 минг бирликни, 2022 йилда эса 837 мингдан ортиқ кодни ташкил этди. Биз бозорнинг оқланиши ва импортнинг ўсиши динамикасини кузатмоқдамиз. Учинчидан: алоҳида таъкидлашни истардимки, пиво ишлаб чиқариш сегментида катта ўсиш кузатилмоқда — маҳаллий пиво заводлари томонидан кодларга буюртмалар сони ортди. Агар 2021 ва 2022 йилларни солиштирсак, ишлаб чиқариш ҳажми 30-35 фоизга ошганини ишонч билан айтишимиз мумкин. Рақамли маркировкалаш олдида турган асосий вазифа бозорни оқлашдир. Тизим бутун сегментни қамраб олишга ва масъулиятсиз ишлаб чиқарувчиларни соядан олиб чиқишга имкон берди, уларга танлаш имкони берилди: ё қонуний ишлайди ва солиқ тўлайди ёки ўйинни тарк этади. Бу имконни “Premium Uzbekistan” (спиртли ичимликлар ишлаб чиқарувчи) бош директори ўринбосари Александр Жуков тасдиқлади. Умуман олганда, маркировкалашнинг жорий этилиши ишлаб чиқарувчиларнинг имкониятларини тенглаштиради ва адолатли рақобатга олиб келади, деб ҳисоблайди у.
«Энди, айни пайтда, биз таҳлил қилишимиз мумкинки, контрафакт маҳсулотлар улуши камайиб бормоқда. Тизимнинг охирги фойдаланувчилари ҳақидаги маълумотларига киришга умид қиламиз, бу эса маркетинг харажатларини камайтиради», — дейди Жуков.
“UzCarlsberg” Ўзбекистондаги энг йирик пиво ишлаб чиқарувчилардан бири бўлиб, биринчилардан бўлиб маркировкалаш тизимини жорий қилган. Май ойида Европа тикланиш ва тараққиёт банки «UzCarlsberg» компаниясига 14,3 миллион доллар миқдорида кредит ажратиши маълум бўлди, тушум капитал омонатларга йўналтирилади, дейилган тушунтириш хатида. Қарз олувчи ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтириш ва ускуналарни модернизация қилишни молиялаштиради.
Қайд этилишича, ЕТТБ узоқ муддатли молиялаштиришни таъминлайди – бундай маблағларни “Ўзбекистонда ва хусусан, маҳаллий агробизнесга жалб қилиш қийин”. Муассаса уларни нафақат тақдим этиши, балки турли валюталарда ҳам ажратиши мумкин», -деб ёзади Spot.uz.
Бундай инвестицияларни жалб қилишда маълумотларнинг очиқлиги, ишлаб чиқарувчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва албатта, бозор шаффофлиги муҳим ўрин тутади. Рақамли маркировкалаш тизими ушбу мезонларга эришишга ёрдам берди.
“2021 йилда алкоголь ва пиво маҳсулотларини импорт қилувчилар сони 6 тани ташкил этди. Бугунги кунда бу кўрсаткич ўзгарди, импорт қилувчиларнинг умумий сони эса 13 тани ташкил этди. Яъни, алкоголь ва пиво маҳсулотларини импорт қилувчилар сони икки бараварга кўпайди» – дея қўшимча қилди Тимур Иргашев.
Маркировкалаш тизими бозор иштирокчилари учун янги имкониятлар очди. Ишлаб чиқарувчилар, импорт қилувчилар маркировкалаш тизимининг шахсий ҳисобидаги воситалардан фойдаланган ҳолда таҳлилий ҳисоботларни тузишлари, қайси маҳсулотларга талаб катта ва қайси бири камроқ эканлигини кузатишлари, шу орқали ишлаб чиқариш режаларини тузишлари, ишлаб чиқариш (импорт) самарадорлигини, рентабеллигини ва молиявий кўрсаткичларини оширишлари мумкин.
Истеъмолчи, шунингдек, ижтимоий назорат воситасининг бир қисмига айланиш имкониятига эга. У Асл Белгиси (https://play.google.com/store/apps/details?id=asllikbelgisi.uz) (https://apps.apple.com/uz/app/asl-belgisi/id1548917774) мобил иловасидан фойдаланган ҳолда маҳсулотларнинг ҳақиқийлиги ва ўзига хослигига ишонч ҳосил қилиши мумкин, унинг ёрдамида сиз маркировкалаш кодини сканерлашингиз ва буни текширишингиз мумкин.
Умуман олганда, “Асл Белгиси” рақамли маркировкалаш тизими товар айланмаси иштирокчилари учун янги имкониятларни очиб берди, Ўзбекистоннинг инвестицион жозибадорлигини оширишга ҳисса қўшди ва истеъмолчиларга овоз бериш — ҳақиқийликни ёқлаш ёки қарши чиқиш, ривожлантириш ва ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ҳуқуқини берди.
