Давлатимиз мустақилликка эришмасдан аввал – 1989 йилда ўзбек тилига давлат тили мақоми берилди: бу ўз ўрнида давлат тилининг нечоғли муҳим аҳамиятга эга эканлигига ёрқин далил бўлди.
Ўтган йиллар давомида она тилимизга бўлган эътибор қанчалар кучайди ёки камайди? Бу савол кўпчиликни қизиқтиради албатта, лекин бугун бу нарсага умуман эътибор қилмайдиган, ҳатто ўз она тилини яхши билмайдиган шахслар ҳам йўқ эмас…
Совет иттифоқи даврида – 1929 йилда араб имлоси асосидаги ўзбек ёзуви тугатилиб, ундан лотин графикасига ўтилди. Бундан кўп вақт ўтар-ўтмас, 1940 йилга келиб советларнинг бирдан бир ягона орзуси бўлган Кирилл-рус алифбоси негизида қурилган ёзувга ўтилди.
Мустақилликдан сўнг аввал қабул қилинган қонуннинг кўп моддалари ўз кучини йўқотди ёки таҳрир талаб бўлиб қолди. Натижада 1995 йил 21 декабрда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 4-сессиясида “Давлат тили ҳақида”ги қонуннинг янги таҳрири қабул қилинди.
Бу қонунда барча тиллар тенглиги ва Ўзбекистонда яшаётган ҳар бир бошқа миллат вакили ўз тилида мулоқот қилиш ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилган. Мана шу қарорлар давлат тили тўғрисидаги қонуннинг нечоғли холис ва якдил эканлигининг исботи эмасми?
Бугун шаҳримиз кўчаларини айланар экансиз, эътиборингизни ўзига жалб қилувчи реклама баннерлари, ёзув тахтачалари ва эълонларга кўзингиз тушади. Шу вақтда ҳақиқатан саводли, ўз тилини билган инсонлар кўнглидан наҳотки бир савол ўтмайди: булар қайси тилда ёзилган, бизнинг она тилимиз мавқейи унинг аҳамияти қолдими ўзи?
Рад қилмаймиз, ўзбек тилида ишланган рекламалар ҳам бор. Аммо, уларнинг қанчалар “тўғри” ёзилганлигини кўрган саводли инсонлар ҳам “Менга барибир эмасми”, деб ўтиб кетишаётгани қанчалар тўғри?
Ҳозирги лотин ёзувига асосланган ўзбек тилини яхши билмайдиган кишилар ҳам орамизда яшаётган бир пайтда ёзувга яна ўзгартириш киритиш жоизмикан?
Бу масаланинг ачинарли томони шундаки: сўнгги 2 аср давомида араб ёзувидан лотинга, ундан кириллга, кейинчалик яна лотин ёзувига ўтдик. Бундай аралашиш жараёнида ҳозирги ёшлар кирилл ёзувини 100% билмайди, дея олмаймиз, аммо ёши улуғ инсонлар лотин ёзувини қанчалар билишади, бу масаладан ҳам юз ўгириб кетолмаймиз.
Юртбошимиз барча ёшдаги инсонларни китобхонликка чорлаётган бир пайтда қидирган китобларни кирилл ёзувидаги нусхасини топа олмаган улуғ ёшдаги инсонлар нима қилиши керак?
Ёшлари бир жойга бориб қолган бир вақтда лотин ёзувидаги алифбомизни, ундан кейин янгиланаётган ёзувимизни ўргансинларми ёки ўзлари ўқимоқчи бўлган китоблар кирилл ёзувида чоп этилишини кутадими?
Ёзувимизга ўзгартириш киритилаётгани, ўзимизнинг ёзув тизимимизга эга бўлаётганимиз яхши албатта, аммо, бу ерда масаланинг бошқа томони ҳам бор.
Ёшлар ёзувларида қилаётган имловий хатолар, ўрта ёшдаги инсонлар кирилл ва лотин ёзувини аралаштириб ёзишлари, ёши улуғ инсонлар лотин ёзувини деярли билмасликлари ва айни шундай муаммоли вазиятда яна турли қўшимчалар киритиш бизни саводсизликнинг энг юқори чўққисига олиб чиқмайдими?
Тўғри, ўзимизнинг ягона ёзувимизга эга бўлишимиз керак, лекин, бу иш мана шу масалаларни ҳам инобатга олган ҳолда амалга оширилиши тарафдоримиз.
Бундай муаммоларни ҳал қилишимиз ва ўз тилимизни саводсизлик ботқоғидан биргаликда чиқаришимиз керак.
Гўзал ШОКИРЖОНОВА
Журналист
